Ülkemizdeki volkanları tanımadan önce “Volkanizma nedir?” sorusunu cevaplamak gerekir. Volkanizma, yer kabuğunun derinliklerinde yer alan magmanın yeryüzüne çıkmasıdır. Bu çıkış esnasında toprak ve kaya kütleleri yükselerek bir dağ veya tepe meydana getirebilir. Bu şekilde oluşmuş dağlara “volkanik dağ” adı verilir.
Volkanlar belli bir süre aktif olmayınca uykuda olarak değerlendirilir. Fakat uykuda olan volkanlar da bazen patlayabilir. Ancak 100 bin yıldır patlamayanlar olabildiği gibi çok sık aralıklarla patlayanlar da vardır.
Ülkemiz kırıklı ve kıvrımlı bir zemin üzerindedir. Anadolu ve Trakya yarımadaları dünyadaki yer şekillerinin oluşum yaşlarına bakıldığında oldukça gençtir. Bu tip yerlerde depremler ve depremlerle ilişkili yer şekilleri fazlaca bulunur. Volkanlar da bunlardan sadece biridir.
Volkan patlamalarında yer altındaki değerli mineraller yer yüzüne çıkar. Ortaya çıkan mineraller toprakla karışınca verimi yüksek araziler oluşur. Yani yer yüzü hareketlerinin çok olduğu -depremler ve volkanik faaliyetler- bölgelerin toprakları tarım için çok elverişlidir.
Türkiye’deki Volkanik Dağlar Hangileridir?
Türkiye’de yirmiye yakın volkanik dağ (yanardağ) vardır. Kula, Uludağ (iç volkanik, yani patlamamış), Erciyes, Ağrı, Hasandağı, Melendiz, Karacadağ, Karadağ, Tendürek, Nemrut ve Süphan volkanik dağlarımızdır. Bu dağların tarihin bazı dönemlerinde aktif oldukları görülmüştür. Bu aktiflik, bulundukları yerdeki yaşam alanlarını doğrudan etkilemiştir. İnsanlar yerleşim yerlerini patlamalardan zarar görmeyecek yerlere kurmaya çalışırken daha sonraki dönemlerde de verimli tarım arazileri nedeniyle bu dağların civarında yaşamaya çalışmışlardır.
Ülkemizdeki Volkanlar En Son Ne Zaman Patladı?
Şu an için bir tehlike olmasa da tarihsel çağlara baktığımızda ülkemizdeki volkanik dağların zaman zaman patlayarak tehlike yarattığını görürüz. Anadolu’da kayıtlara geçen ilk patlamanın MÖ 6.200 civarında olduğu sanılmaktadır. O dönemki insanlar bu patlamaları duvarlara resmetmiştir. Resimleri inceleyen uzmanlar bu kayıttaki dağın “Hasandağı” olduğu fikrine vardılar. Nemrut Dağı ise günümüzden yaklaşık 300 yıl kadar önce, 1692’de patladı. Tendürek Dağı ise 1855’te gaz ve kül püskürttü. Kula Volkanı’nın patlama zamanı bilinmese de bu patlamanın Bronz Çağı’na denk geldiği sanılmaktadır. Ayrıca buraya ayrı bir parantez açmak gerekir. Çünkü bölgede tesadüfen insan ayak izlerine rastlandı. Islanmış kül üzerindeki ayak izleri zamanla sertleşmiş ve bu şekilde günümüze ulaşmıştır. Yapılan araştırmalar ve bölgedeki duvar resimleri, insanların buradaki patlamaya şahit oldukları ve patlamanın olduğu bölgeye yanlarında köpekleriyle ilerlediklerini göstermektedir (Çakallar Volkanı). Anadolu’daki medeniyetin, evcil hayvanların kullanımının ve insanların doğa olaylarına bakışının bir eseri olarak bu ayak izleri tarihimiz için fazlasıyla önemlidir.
Türkiye’deki Volkanlar Yeniden Patlar mı?
Jeoloji alanındaki gelişmeler artık bir volkan patlamasının kısa süre önceden öğrenilmesini sağladı. Ancak yine de yeteri kadar bir zamanımız yok. Birçok volkanın uykuda olduğu belirtilse de hiç patlamayacaklarını söylemek güçtür. Ancak binlerce yıldır faaliyet göstermemiş bir volkanın da patlama ihtimali oldukça düşüktür. Çünkü uzmanlar 300 yıldan uzun süredir patlamamış olan volkanları “ölü volkan” olarak isimlendirir. Ne var ki sadece iki yüz yıl önce patlamış olanlar yeniden aktif duruma geçebilir. Mesela Ağrı Dağı yaklaşık 200 yıl önce patladı. 1840’ta küçük bir patlama oldu. Şiddetli depremler patlamaları tetikleyebilir. Gelişen teknoloji sayesinde yapay patlamalar oluşturularak uykudaki volkanların uyanması sağlanabilir. Bazı dağlarımızda gaz ve buhar çıkışının görülmesi, bu tehlikenin az da olsa sürdüğünü göstermiştir. Bunlara ilave olarak Prof. Dr. Aydın BÜYÜKSARAÇ ve Doç. Dr. Yunus Levent EKİNCİ, Nemrut Dağı’ndaki kalderanın yaklaşık 5 km altında “magma odası” olabileceği düşünülen bir odacığa rastladıklarını belirttiler. Bu durum da ilerleyen zaman larda -şu an için uykuda olsa da” burada volkanik bir hareketlenme olabileceğini gösteriyor.
20 Eylül 2020 günü Niğde’de meydana gelen 5.1’lik depremden birkaç gün sonra Hasandağı’nda volkanik püskürmeler görüldüğü iddia edilmiştir. Dokuz Eylül Üniversitesi Deprem Araştırma ve Uygulama Müdürü ve Jeoloji Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hasan SÖZBİLİR depremin olduğu fayın dağa çok yakın olduğunu ve Hasandağı’nın aktifliğini tamamen yitirip yitirmediğinin tespit edilmesi gerektiğini belirtmiştir.
Uludağ volkanik bir dağ değildir.
Düzeltiyoruz. Teşekkürler…