PLASEBO VE NOSEBO ETKİSİ

Plasebo ve nosebo etkisinin keşfi, II. Dünya Savaşı yıllarındaki ilaç bulunamayan döneme denk gelir. Günümüzde de bu iki etki daha da güçlenerek devam etmektedir.

Plasebo etkisi; herhangi bir tıbbi değeri bulunmayan bir tedavinin kişiye, iyileşme hissini verebilmesidir. Hasta, aldığı ilaç veya tedavi sonucunda kendisinde olumlu yönde bir değişim olduğunu düşünür. Yani zihnen bir rahatlama vardır. Çevremizdeki yaşlıları ele aldığımızda buna zaman zaman tanık olmuşuzdur. Romatizması artmış bir yaşlıya herhangi bir şekeri “Bu ilaç senin ağrılarını mutlaka çözecek, içen herkes bundan memnun kaldı.” gibi bir telkinde bulunarak verirsek ve kişi de buna tamamen inanırsa o sıradan şekeri aldıktan bir süre sonra kendisinin iyileşmeye başladığını düşünecektir.

Plasebo etkisinin fiziksel duruma yansıması, kısmen beyin kimyasıyla ortaya konmuştur. Beynimiz bir acı algılayınca bunu azaltabilmek için doğal bir morfin gibi davranan “endorfin” hormonunu salgılar. Aslında faydası olmayacak bir ilaç veya tedavi alındığında görülen plasebo etkisinde de beynin endorfin salgıladığı ortaya çıkmıştır.

İnsan beyni her zaman olumlu durumlara değil, bazen olumsuz durumlara da meyledebilir. Bu durumda da “nosebo etkisi” ortaya çıkar. Plasebonun olumsuz sonuçlanan halidir diye de düşünebiliriz. Kişi, ilacın alınmasının ardından olumsuz bir şeyle karşılaşacağını bekler ve o his nedeniyle beklediği durumun gerçekleştiğini düşünür. Bunu gözlemlemek için yapılan bir deneyde deneklere şeker hapı verilir ve bu hapın kusmaya neden olacağı belirtilir. Nitekim ilacın alınmasından sonra deneklerin %80’i kusar. Başka bir deneyde de kendisinin kalp krizinden öleceğine inanan kadınların, kendileriyle aynı tıbbi profildeki kişilere göre kalp krizinden ölme riskinin dört kat fazla olduğu belirlenmiştir. Günlük hayattaki bir olaydan da bahsedelim. Bir nakliye firmasının donduruculu kamyonunun kasasında kapalı kalan çalışan, birkaç saat içinde hayatını kaybetmiştir. Oysa kamyonun dondurucu ünitesi açık bile değildir. Fakat yapılan otopside bu çalışanın donma yüzünden ölmediği belirlenmiştir. Nosebo benzeri bir etki söz konusudur. Şahıs, kendisinin soğuktan donarak öleceği hissine kapılmıştır ve vücut fonksiyonları da beyinden gelen bu komuta göre kendilerini korumaya almış ama sonunda donma hissine kapılarak adam ölmüştür.

Son dönemde plasebo ve nosebo etkisinin arttığı gözlemlenmiştir. İnsanlar bundan 30 yıl önceye göre, antidepresan ilaçların etkisine daha fazla inanmaktadırlar. Bunda, yaygınlaşan ilaç reklamlarının da etkili olduğu düşünülmektedir.

Serbay KAYGANACIOĞLU (serbayk@egitimaskina.com)